Voorwoord
Deze pagina is een hommage aan de kunstenares Joyce Bloem.
De tekst hieronder is een compilatie aan (soms geredigeerde) citaten geput uit de artikelen die onder de paragraaf referenties zijn genoemd.
Met dank aan Dewi van den Heuvel voor het beschikbaar stellen van het materiaal.
[Voor een vergroting, klik op de afbeelding]
Inleiding
Joyce Margaret Bloem (Heerlen, 12 januari 1951 – Tuil, 22 mei 2017) was een Nederlands beeldhouwer, graficus, keramist, schilder en dichter. Ze was de dochter van Indisch-Nederlandse ouders die zich in 1950 in Nederland vestigden, en een zus van de schrijfster Marion Bloem. [1]
Bloems ouders waren Indische Nederlanders. Haar vader was KNIL-militair die na de onafhankelijkheid van Indonesië in 1949 van plan was dat land te helpen bij de opbouw. Haar moeder, die in verwachting was van Joyce, vertrouwde de situatie niet. Het echtpaar kwam rond Kerst 1950 naar Nederland. Het stel werd ondergebracht op een zolderkamertje naast de kerk in Simpelveld. Op 12 januari 1951 werd Joyce geboren in Heerlen. Een jaar later volgde haar zus Marion en daarna kwamen nog twee jongens: Martin Bloem die tegenwoordig bij het Johns Hopkins Bloomberg School of Public Health in Baltimore (VS) werkt als hoogleraar Environmental Health en Maurice A. Bloem die bij de Church World Service Inc. als Chief Sustainability and Impact Officer werkt. De creatieve genen dankten de meisjes aan hun vader die prachtig kon tekenen, vertelt Bloems man Nico van den Heuvel. [7]
Ze studeerde aan de Academie voor Beeldende Vorming in Tilburg (1975-1979) en het Keramisch Werkcentrum in Heusden (1982-1983). Ze liet een veelzijdig artistiek oeuvre achter en was een inspirerende persoonlijkheid in het Nederlandse kunstlandschap. [1]
Joyce was als docent verbonden aan de Tilburgse Academie (1988-2003). [6]
2]Atelier aan huis (Tuil) /Foto: privé collectie
3]Haybarn Gallery (Tuil) /Foto: Sunny Gardeur
4]Ceramic Art Studio ~ The Oho State University /Foto: privé collectie
Joyce Bloem is een bijzondere vrouw die midden in de wereld stond, in de wereld vol culturen en ideeën waarvan zij vooral de rijkdom wou proeven. Haar Indische roots waaruit ze putte – de wereld van haar vader, haar moeder, haar voorouders, van het Indische verhaal, het Gelderse Rivierenland waar ze haar atelier had – de ruimtelijke vlakken, de landschappen, het eeuwig doorstromende en voortlevende water, de leerlingen op de Academie die haar inspireerden, die hele wijde wereld die zij wou begrijpen en verbinden. Deze wereld waarvan zij hield. Waarin zij geen Vreemdeling wou zijn. Waarin zij de lege ruimtes wou vullen. Die zij tot haar thuis wou maken. De wereld die ze in zich wou opnemen en waarin ze opgenomen wenste te worden. Joyce inspireerde. Daagde uit om steeds verder te willen denken dan je dat tot dan toe gewoon was. Van haar leerde je dat het denken over het leven en de werkelijkheid en daarmee omgaan in kunst en literatuur een never ending process is. En dat daarbij ook de elementen, de natuur op ons blijven inwerken: het licht, de bodem, het landschap – in al hun variëteiten. Onvoorstelbaar was ook Joyce haar levenslust, haar dynamiek, haar voortdurend voortgaande vulkaan van poëtische gedachten, beelden en regels. Haar optimisme. [4]
een leven is vol ontmoetingen en bruggen bouwen. Foto: privé collectie
Werkgebieden en thema’s
Joyce Bloem was een veelzijdig kunstenaar op talrijke vlakken:
∟ Keramiek was haar belangrijkste kunstvorm.
∟Tijdelijke installaties in parken en vast werk/beelden in (openbare) ruimten, meestal van staal of brons.
∟ Ze stond ook bekend om haar sociale kunstprojecten zoals “het beeld met de oranjelinten”.
∟ Grafiek en schilderijen.
∟ Minder bekend is haar poëzie. Ze heeft een aantal dichtbundels uitgegeven. In haar laatste jaren heeft ze veel haiku’s geschreven: [10]
∟ “Telkens verdwijn ik door te branden” (1988)
∟ “Een onmogelijk personage” (1990)
∟ “Zonnedauw” (2009)
∟ “Night Haiku” 2016-2017 (in 2017 postuum uitgegeven) [1]
Het boek “NightHaiku” is hier te downloaden: https://www.godean.nl/indischmuseum/NIGHThaikusvanJoyceBloem.pdf
Uit Joyce Bloem – Een onmogelijk personage (1990):
“Ontmoeting
Ben ik je in een vorig leven tegengekomen
of weet ik zeker dat ik je ontmoeten zal
in een ander bestaan
‘Hé’ zeg je dan, met een ander gezicht
ander lichaam herken ik je niet
Voel me doorstroomd van een licht – energie
als de dag voorbij is, blijven in het donker
om een glimp op te vangen” [4]
Joyce Bloem beweegt zich, zoals gemeld, als beeldend kunstenaar op veel gebieden; als beeldhouwer voert zij haar beelden en installaties uit in diverse technieken en materialen. Ook komen geluid, tekst en video aan de orde in haar werkproces die leiden tot de ontwikkeling van nieuwe beelden. [5]
7] Laatste olieverf schilederijen 1 (2017) /Foto: Emmie Nuyen
8] Laatste olieverf schilederijen 2 (2017) /Foto: Emmie Nuyen
9] Laatste olieverf schilederijen 3 (2017) /Foto: privé collectie
Haar Indische achtergrond en verhalen uit andere culturen verweefde ze tot een soort eigen mythologie als basis voor haar werken. Ze schreef gedichten, maakte onder meer keramische beelden en hield zich bezig met “land art”. In 2006 maakte ze samen met haar zus Marion het landartproject Sawah Belanda in het park Sacre Coeur in Arnhem, ter herinnering aan de vertelcultuur van de Indische Nederlanders. [2]
Ze bracht haar eigen unieke en persoonlijke mythologie tot leven in haar kunstwerken. Als schrijfster verrijkte ze haar gedichten met betekenis, terwijl ze als beeldend kunstenaar installaties en sculpturale keramiek creëerde. Haar beelden vormden een uitdagende interpretatieve ervaring voor de toeschouwer. Ze putte inspiratie uit lokale geschiedenissen, zoals “De Verhalen van Neerijnen” (1993, bij het dorp Neerijnen aan de Waal), en verkende zowel persoonlijke mythologieën als verhalen over het koloniale verleden. In haar zoektocht naar de essentie van haar eigen bestaan creëerde Joyce een spanningsveld tussen figuratieve en abstracte vormen, waarbij ze diepere lagen van de menselijke ervaring verborg. Haar artistieke nalatenschap blijft voortleven, want zoals ze zelf zei: “In mijn beelden wil ik wonen”. [6]
10] Tentoonstelling bij Zinder (2017) /Foto: Gijs Heuff
11] ]Tentoonstelling bij Zinder (2017) /Foto: Gijs Heuff
12] Tentoonstelling bij Zinder (2017) /Foto: Gijs Heuff
13] Tentoonstelling bij Zinder (2017) /Foto: Gijs Heuff
Joyce Bloem:
“Nabij is wat mij in wezen raakt of wat mij wezenlijk interesseert, zodat de bron van inspiratie ligt in de vervlechting van de herinnering van het landschap van mijn ziel en de verbeelding daarvan in het artistieke proces.
Het individuele en collectieve geheugen waar ik uit put is steeds op een verbeelde d.w.z. verdichte wijze in mijn werk aanwezig. Als autonome beelden, grafiek en gedichten, film en
site specific installations.
Kunstenaars herkennen in andere culturen dat wat henzelf bezighoudt en inspireert.
Daarin zal ik door mijn Indische achtergrond niet verschillen van kunstenaars die van oorsprong uit Europa en Amerika afkomstig zijn.
Twee elementen oost en west zijn in mijn opgroeien nauw met elkaar verbonden, ik vind het heel gewoon. De verte is niet het verre of het verwijderde. Ze heeft wel een ruimtelijk karakter, het land dat in mijn woont”. [5]
[14] Riviera (2000) – Nijinski (tentoonstelling bij Musiom Amersfoort) /Foto: Sunny Gardeur
[15]Navarro (2009) bronzenbeeld (tentoonstelling bij Musiom Amersfoort) /Foto: Sunny Gardeur
[16] Childeren of the sun; keramiek (1998) – (tentoonstelling bij Musiom Amersfoort) /Foto: Sunny Gardeur
Mythologieën, bij alle volkeren ter wereld maken ze een essentieel deel uit van hun cultuur. Ze zijn opgebouwd uit verhalen en voorstellingen die betrekking hebben op goden, geesten, nationale helden, voorouders. Al dat concrete, al dat herkenbare in die mythologieën dient om iets abstracts tot uitdrukking te brengen, namelijk de gevoelens die in een gemeenschap bestaan over de relatie van elk mens met wat hem teboven gaat, met zijn lot, met zijn visie op de wereld en op het leven.
Is het werk van Joyce Bloem figuratief te noemen? Nee. Wie dat zou doen zou haar beelden reduceren tot simpele fantastische voorstellingen. Het gaat juist om de verborgen abstracties, de betekenissen binnen de persoonlijke mythologie. In haar werk is die spanning tussen figuratief en abstract, tussen vorm en betekenis, een van de fascinerende kenmerken. Juist daarin schuilt de voor dit werk kenmerkende uitnodiging tot betekenisgeving. Die vloeit voort uit de missie die Joyce zichzelf heeft gesteld, namelijk om een zoektocht te volvoeren die èn artistiek is èn existentieel. Het is, geloof ik, de zoektocht naar haar persoonlijke mythologie, naar de betekenisdragers daarin, die de coherentie aangeven binnen het ‘landschap van haar ziel’. [3]
Misschien zijn de symbolen uit een eigen, vertrouwde culturele traditie nog belangrijker. Die liggen opgeslagen in de verhalen van ouders, grootouders. Bij Joyce Bloem komt er veel uit Indonesië, uiteraard, via haar afkomst, ouders, grootmoeder. Ook een grootvader, die een joodse Pruis was, zal langs genetische weg het zijne bijdragen. Een goudmijn voor het onderbewuste, een semiotische vindplaats van uitzonderlijke rijkdom. [3]
“In mijn beelden wil ik wonen; ze verbeelden landschappen,” aldus Joyce.
Haar kunstwerken fungeren als poorten naar mysterieuze gebieden waar het verstand niet eenvoudig toegang tot kan krijgen. Het werk van Joyce Bloem draagt een tijdloos verhaal met zich mee.
Haar bron van inspiratie kende geen grenzen en vond zijn oorsprong overal om haar heen en wist deze om te zetten in kunstwerken die diepgaande betekenis belichamen. Hoewel haar Indische achtergrond een grote rol speelde, was deze niet het meest belangrijke aspect van haar werk. Zo waren bijvoorbeeld de beelden van “de wachter” en “de danser” een terugkerend thema.
[18] De danser (begin jaren 1980 /Foto: privécollectie
[19] Dames van de Haas (1996) – tentoonstelling bij Musiom Amersfoort) /Foto: Sunny Gardeur
Het creatieve proces was voor haar een voortdurend kijken, observeren en pas op een gegeven moment tot actie overgaan, waarbij de actie weer vervloeide met het kijken. Het oog, het hart, de handen en het hoofd werden één, en dan bevond ze zich in een staat van flow, zoals ze aan haar schoonzus Sylvia vertelde enkele weken voor haar overlijden. En ze schreef: Het is niet dat je bewust iets wilt creëren, maar dat iets uit zichzelf opborrelt. Het werken aan een beeld was het doorgeven van energie, een alchemistisch proces dat doorging tijdens het (reductie) stoken in haar keramische oven. Het beeld werd pasgeboren bij de eerste ontmoeting uit de oven of op de eerste tentoonstelling aan het publiek.
Een van haar bijzondere talenten was haar vermogen om keramische beelden te laten interageren of spelen met de zwaartekracht, waarbij ze het werk zijn eigen harmonieuze balans liet vinden.[8]
Angelo/Angel
Haar laatste keramische werk heet “Angelo” of “Angel”. Dit beeld heeft spirituele wortels en is een watergodin en draagt een schat aan iconografische symboliek in zich. Ze schreef Sylvia dat ze dit beeld boetseerde met sterrenstof en daarnaast verscheurde zij tekeningentjes en stopten deze kleine papiertjes in het kleien beeld. Het as gaf een bepaalde kleur af. Toch weigerde Joyce om het werk te labelen als een boodschap in traditionele zin, omdat ze geloofde dat kunst voor elk individu persoonlijke betekenis heeft, verder reikend dan eenvoudige verklaringen. Het werk nodigt uit tot contemplatie en persoonlijke interpretatie, wat het juist zo rijk en diepzinnig maakt. [8]
Belangrijke werken
Sawah Belanda
Een opmerkelijk gezamenlijk project was “Sawah Belanda”, een groot monumentaal kunstwerk dat Joyce in 2006 in het Park Sacré-Coeur, een park tegenover Bronbeek aan de Velperweg in Arnhem creëerde. Het hart is een echt rijstveld. Het monument bestaat verder uit zeven granieten pagina’s die rondom het rijstveld-landschap in het park ‘zweven’. Op de granieten platen staan flarden van verhalen: vertellingen uit de mond van Indische mensen zoals ze zijn opgetekend door Marion. Het monument “Sawah Belanda” gedenkt de Indo die door de koloniale tijd is ontstaan en het geboorteland is ontvlucht. Het leek er in hun jeugd op of de complexe geschiedenis van het ontstaan van de Indo in de archieven was weggemoffeld en vergaan, en daarom wilden de gezusters Bloem als volwassen kunstenaars met Sawah Belanda als monument, de eerste generatie Indische mensen in Nederland een gezicht geven. Zie ook: https://www.sawahbelanda.nl/ [6]
[21] Sawah Belanda (2016) /Foto: Sunny Gardeur
[22] Sawah Belanda (2016) /Foto: Sunny Gardeur
[23] Sawah Belanda (2016) /Foto: Sunny Gardeur
[24] Sawah Belanda (2016) /Foto: Sunny Gardeur
Tour de Waal
Mede op haar initiatief hielden op Bevrijdingsdag 5 mei 2014, zowel aan de noord- als de zuidoever van de Waal, dorpsbewoners een oranje lint van zeven kilometer lang vast, volgeschreven met hun vredeswensen. Het scheepvaartverkeer op de Waal werd op die dag stil gelegd om de oranjelinten midden op de rivier te verbinden. Zo ontstond vanuit de lucht gezien de letter V en daarmee het ‘Beeld van Oranje Linten’. Het was de aanzet tot een jaarlijks Bevrijdingsdagfestival aan de Waal, de uiteindelijke ‘Tour de Waal’. Zie ook: https://www.tourdewaal.nl/ [1]
[25] Tour de Waal (2014) /Foto: Jan van den Berg
[26] Tour de Waal (2014) /Foto: Jan van den Berg
[27] Tour de Waal (2014) /Foto: Jan van den Berg
House of the spirits (2001 en later weer opgebouwd in 2008) in WAD Delft
Joyce Bloem heeft altijd een fascinatie gehad voor haar eigen bezittingen. Er is altijd een reden om ze opnieuw te gebruiken. Ze wil verleden, heden en toekomst met elkaar verbinden.
Ze gaat er niet van uit dat alles gerecycled moet worden en is zich bewust van de ambivalentie van anderen tegenover deze filosofie. Ze gebruikt van alles: van de rubberen speen van haar kleinzoon tot de verloren tand van haar grootvader. Maar soms gebruikt ze alleen nieuwe materialen.
‘Een ander woord voor recycling is Metamorfose.’
In 2001 maakte ze haar installatie ‘House of Spirits’, waarna deze thuis werd opgeslagen. Voor het symposium ‘Recycle art’ heeft ze er een nieuwe betekenis en een nieuwe plek aan gegeven: een vijfhoekige contemplatieve plek van geesten.
Je kunt er doorheen gaan voor meditatie en ondersteuning. Er zijn vijf Japanse wensen uitgekerfd bij de vijf ingangen.
Haar ‘House of Spirits’ ondergaat een ware metamorfose.
Bloem wil dat de toeschouwer wordt geïnspireerd door glimpen van vroegere dingen, verenigd met het heden en het nieuwe om de basis te leggen voor een nieuw beeld. [9]
[28] House of the spirits (2002) – Landgoed Avegoor /Foto: privé collectie
[29] House of the spirits (2002) – WAD te Delft /Foto: privé collectie
Enkele andere werken
∟De verhalen van Neerijnen (1991)
∟Ek Sal Staen (zo gaat water) (2009) Een bronzenbeeld bij Gebouw van Waterschap Rijn en IJssel in Doetinchem
∟Subadra en Arjuna (1984) in Barneveld:
∟Tjinta Kamu (1985) in Dordrecht:
∟Indiëmonument (2007) in Nijmegen
∟Rumah Bunga (2013) in Land Art Delft
∟Grenspaal (1990) in Doorn bij Huis Doorn.
[30] Ek sal staen, bronzen beeld – waterschap Rijn en IJssel in Doetinchem /Foto: privé collectie
[31] Tjinta Kama – bronzen beelden in Dordrecht 1985 /Foto: privé collectie
[32] De verhalen van Neerijnen (aan de Waaldijk van Opijnen) /Foto:privé collectie
[33] Grenspaal in Doorn (1990) /Foto: privé collectie
[34] Ruma Bunga (2013) in WAD Delft /Foto: privé collectie
Nalatenschap
Joyce was als docent verbonden aan de Tilburgse Academie (1988-2003) en was gastdocent aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (1999-2005). Daarnaast was ze onder meer lid van de kunstcommissie gemeente Maasdriel (1993-1997), van de aankoopcommissie S.B.K. Utrecht (1996-1999) en van het bestuur van S.B.K. Gelderland (2000-2002). Ze kon goed bruggen slaan tussen verschillende werelden en gaf les aan diverse kunstacademies in Nederland. Haar docentschap aan verschillende kunstacademies heeft bijgedragen aan de vorming van vele toekomstige kunstenaars en zal zeker worden herinnerd als een belangrijk deel van haar nalatenschap. [6]
CV Joyce Bloem
Deze kunt u downloaden door op onderstaande link te klikken
https://www.godean.nl/indischmuseum/JoyceBloemCV.pdf
[35] Tentoonstelling bij Zinder (2023) /Foto: Gijs Heuff
[36] Tentoonstelling bij Zinder (2023) /Foto: Gijs Heuff
[37] Tentoonstelling bij Zinder (2023) /Foto: Gijs Heuff
[38] Tentoonstelling bij Zinder (2023) /Foto: Gijs Heuff
[39] Tentoonstelling bij Zinder (2023) /Foto: Gijs Heuff
[40 ]Tentoonstelling bij Zinder (2023) /Foto: Gijs Heuff
Joyce Bloem in:
Tussen twee werelddelen in, wacht het verlangen van een oceaan.
Download
Referenties
∟ (1) Wikipedia- Joyce Bloem ( https://nl.wikipedia.org/wiki/Joyce_Bloem )
∟ (2) Joyce Bloem – Musiom. https://musiom.art/kunstenaar/joyce-bloem/
∟ (3) Aart van Zoest – Joyce Bloem (2002)
∟ (4) Dick Gebuy – Bij de dood van Joyce Bloem
∟ (5) Teksten website Joyce Bloem Constructart
∟ (6) Musiom boekje Zusjes Kunst-korteversie
∟ (7) Pieter de Waard- Zeer creatief en altijd inspirerend (Volkskrant 27-6-2017)
∟ (8) Dewi van den Heuvel – Joyce Bloem (3-9-2023)
∟ (9) WAD Recycle Art – symposium 2008
∟ (10) Dewi van den Heuvel – E-mail over Joyce Bloem 19/5/2024
Indisch Museum 