BEN MANUSAMA (1957)
beeldend kunstenaar, performer, bescheiden activist

• 

• 

Proloog

«De roots van Ben Manusama liggen in de Molukken. Manusama is gefascineerd door massacultuur, beeldcultuur en globalisering. Hij focust zich op antihelden, local heroes die het net niet gehaald hebben, buiten de schijnwerpers van het wereldnieuws. Voor hem is niet het onderwerp, de stijl of de behoefte om vernieuwend te zijn de reden om te schilderen, maar de directe verbinding met het leven» (Judy Straten, Galerie Judy Straten, bron: Tableau nr. 1, 2008).

Ben wordt geboren in Delft en groeit op in Ridderkerk. Zijn vader, Dick Manusama, behoorde tot één van de 67 verstekelingen die aan boord zaten van de eerste Molukse boot, de Kota Inten, die op 21 maart 1951 in Rotterdam aanmeerde. Zij maakten deel uit van de Polisi Istemewa/Negara, een politie-eenheid van de KNIL. Deze groep kwam via Westerbork (woonoord ‘Schattenberg’) terecht in het dijkdorp Slikkerveer (gemeente Ridderkerk), in het woonoord dat later Kamp Q ging heten.

Zijn moeder, Annie Krijgsman, kwam uit Ridderkerk. Daar kruisten zijn ouders paden. Zijn moeder gaf haar Nederlandse nationaliteit op door in 1953 met Ben’s vader te trouwen en werd, net als haar Molukse echtgenoot, stateloos.

Ben volgt een opleiding voor tekenleraar aan de experimentele NLO (Nieuwe Leraren Opleiding) ZWN te Delft, daarna een opleiding aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU). Ook volgt hij een opleiding Ontwikkelingsgericht Coaching.

In 1981 begint hij als tekenleraar op een Havo/Vwo scholengemeenschap in het Gooi en werkt als creatief therapeut in de verslavingszorg in Amsterdam.Vanaf 1995 werkt hij drie dagen per week als opleidingsdocent vaktherapie, kunst, creativiteit en diversiteit aan de Christelijke Hogeschool te Ede.

Sinds 1981 is Ben beeldend kunstenaar. Schilderen is voor hem één van de talen waarin hij zijn bestaan ordent en vormgeeft. Altijd vertrekkend vanuit een observatie, een nieuwsbericht, iets uit zijn eigen leven, zijn kinderen, kleinkinderen of omgeving. Vervolgens gaat het dan ‘alleen nog maar om olieverf, dik, pasteus aangebracht of dun als bij een aquarel.’

«De expositie UNFINISHED BUSINESS van Ben Manusama, die op 3 juni 2017 van start ging in Victor Laurentius Gallery aan de Korte Vijverberg in Den Haag heeft veel losgemaakt. Niet alleen wappert de RMS-vlag al drie weken boven de Hofvijver, een breed internationaal publiek schuifelt dagelijks langs de indrukwekkende werken van Ben. Sommige bezoekers draaien acuut om als ze horen dat het over de kapingen gaat, maar gelukkig zijn zij in de minderheid. Wat overheerst is begrip voor de pijn van de Molukkers en interesse in wat er nu werkelijk gebeurd is. Het werk van Ben maakt die dialoog mogelijk» (Victor Laurentius, historicus, galeriehouder en publicist).

Bij de Vluchtheuvellezing (Vluchtheuvelkerk, Zetten 2017) vertelt Ben over de bronnen van zijn werk en over de rol die zijn leven en zijn kunstenaarschap spelen in de context van een gemeenschappelijk na-oorlogse Nederlandse Molukse geschiedenis. Hij toont hierbij schilderijen die hij onlangs geëxposeerd heeft in Den Haag en noemt het ‘Unfinished Business’, naar de gelijknamige tentoonstelling.

Na de pauze volgt een interview met Victor Laurentius:
«Door zijn achternaam en Molukse achtergrond is Ben onderdeel van een complexe geschiedenis die hem als een veenbrand achterna zit: de gewelddadige dekolonisatie van Indonesië, het onvrijwillige verblijf van de Molukkers in Nederland, de Treinkapingen. Als Molukker voelt Ben Manusama zich een gevangene van een ingewikkeld historisch proces. Zijn manier om daarmee te dealen is door kunst te maken: krachtige, emotionele en grimmige schilderijen en tekeningen. Als een hedendaagse Goya probeert hij verslag te leggen van zijn tijd. Unfinished Business. Zo definieert kunstenaar Ben Manusama zijn verhouding tot zijn persoonlijke verleden. Een belast verleden».

Uit Bunt Blogt (Teunis Bunt) bij de lezing van Ben in Zetten: «De treinkapingen -door Ben Manusama consequent ‘acties’ genoemd- zijn een uitvloeisel van de manier waarop de dekolonisatie verlopen is. Door sommigen zijn de kapingen wel de derde politionele actie genoemd. Het is een trauma geworden in onze nationale naoorlogse geschiedenis, waarover nog steeds niet alle feiten bekend zijn. We kunnen pas verder als de feiten over de dekolonisatie en de kapingen boven water komen en erkend worden».

Aanvankelijk exposeert Ben zijn werk als solo-artiest in de galeriewereld. De waarde van (groeps-)exposities met maatschappelijke thema’s worden echter steeds belangrijker voor hem, zoals ‘Nasty Woman’ (vertrekpunten gender en onderdrukking) of ‘Art is a Shelter/Rumah’, 2019 (kunst als schuilplaats).

• 

• 

Het werk van Ben toont verwantschap met Marlene Dumas en Luc Tuymans. Niet zo gek volgens Ben, omdat hij ook van hun generatie is en parallel schildert aan hun ontwikkeling. ‘Onze paden kruisen vaak en toen Dumas met blauw, grijs en water ging schilderen, deed ik dat al jaren.’ In het interview voor het kunstmagazine Mister Motley (dec. 2015) vertelt Ben over de overeenkomst met Dumas en Tuymans. «We hebben dezelfde thematiek en eenzelfde soort doel, namelijk betekenis geven aan plekken waar de ziel verloren is gegaan. Ik zie het als een vereniging van krachten en voel me zodoende altijd met Dumas verbonden».

• 

Tijdens de voorbereidingen voor zijn wisselexpositie IKAT in het Nationaal Museum Sophiahof (juli 2021) vertelt Ben over zijn inspiratiebronnen. Zijn schilderijen moeten altijd in verbinding staan met het leven. Veel inspiratie haalt hij uit de Molukse en verwante Pacific cultuur, waarin veel gezongen wordt. ‘Als het over een roeiboot gaat, ligt daar een verhaal onder. Daar moet je zelf achter zien te komen.’

«Of mijn werk Indisch of Moluks is? Mijn werk is vaak grimmig omdat het politiek en maatschappelijk geladen is. Ik heb een prima leven, maar ik lijd aan de gedachte aan de eerste generatie. Hoe wij hier bedonderd zijn en pas onze valse start hebben gemaakt halverwege de jaren 80. Toen woonden we hier al 35 jaar, waarvan 20 jaar weggestopt in oude barakken in nooit aangepaste voormalige concentratiekampen. Ik schilder Papua’s of Molukkers of een Indo meisje. Mijn, onze geschiedenis is hoe ik naar de wereld kijk. De aanleiding om te maken, ligt uiteraard dicht bij mijn belevingswereld. Dat is dan de link zo je wilt».

Exposities vanaf 1981 tot heden
o.a. Pulchri Studio Den Haag, galerie Aelbrecht Rotterdam, galerie Witt Dordrecht, Galerie VM23 Arnhem, galerie Josilda de Conseincao Amsterdam, kunsthandel Frank Welkenhuysen Utrecht, CODA museum Apeldoorn, Art is a Shelter Odapark, Venray, Tekenkabinet Amsterdam, White Suit Projections Nijmegen, Prinsenhof Delft, ThisArtFair Amsterdam, Art The Hague Den Haag, Stichting IK Oost Souburg, Museum Sophiahof Den Haag.

Werk aangekocht door:
Stichting Droom en Daad voor de vaste collectie FENIX, Museum of Migration, Rotterdam, toART Arnhem en particulieren

Publicaties:
Tableau, Liter, BK magazine, Mister Motley, landelijke dagbladen, verschillende catalogi, boeken, landelijke en regionale televisie.
Vermeldingswaardig: in de vierdelige serie de Molukkers in Nederland, 70 jaar op weg naar huis (NPO Koen Verbraak), wordt ook ingezoomd op het werk van Ben Manusama.

Ben Manusama wordt vertegenwoordigd door Victor Laurentius Gallery. Voor lezingen, presentaties of performances over beeldende kunst, identiteit en dekolonisatie, mail benmanusama57@gmail.com